مقالات علمی پژوهشی

اعتراضات 1401 یکی از رخدادهای سیاسی و اجتماعی‌ای بود که فضای جامعه را در مقیاسی وسیع متأثر کرد. هدف این تحقیق واکاوی ریشه‌های اجتماعی حضور زنان در اعتراضات پاییز 1401 و نشان‌دادن پیامدهای آن برای جامعه و حکومت است. اگرچه خیزش اعتراضی 1401 لایه‌های اعتراضی مختلفی داشت، تمرکز این مطالعه بر کنش‌ورزی زنان در لایۀ مدنی این اعتراضات است.به این منظور با مطالعۀ کیفی و روش نظریۀ زمینه‌ای و نمونه‌گیری نظری، با 28 زن کنشگر سیاسی و اجتماعی مصاحبه شد. داده‌های گردآوری‌شده براساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی کدگذاری و تحلیل شدند.مقوله‌ها و مضامین استخراج‌شده از دل مصاحبه‌ها نشان داد در اعتراضات 1401، گسست میان «ذهنیت زنان» و «عینیت حقوقی و اجتماعی» آنان اهمیت دارد. تغییرات ارزشی و نگرشی در زنان و پذیرش‌نیافتن آن از سوی حکومت به همراه چند دهه کنترل پوشش و سبک زندگی زنان و گره‌زدن آن با هویت سیاسی حکومت، تقابل آنان با نظام سیاسی را تشدید کرده است. این اعتراضات پیامدهای جنسیتی، اجتماعی و فرهنگی

این مقاله به بررسی فرایند شکل گیری رهبری کاریزماتیک در ایران با تمرکز بر دو مقطع تاریخی پیش از انقلاب مشروطه و پیش از انقلاب اسلامی می پردازد. با استفاده از روش تحلیل تطبیقی تاریخی و رویکرد پیرومحور، تحقیق به تحلیل نقش بحران های اجتماعی، اقتصادی، مشارکت، مشروعیت و ایدئولوژی های فرهنگی در ظهور رهبری کاریزماتیک می پردازد. نتایج نشان می دهد که در حالی که بحران های اقتصادی و مشروعیت به تنهایی برای ظهور رهبری کاریزماتیک کافی نیستند، ترکیب بحران های اجتماعی و اقتصادی با ازجاکندگی نهادی و ایدئولوژی های مبتنی بر فرهنگ سنتی می تواند به شکل گیری رهبری کاریزماتیک منجر شود. مقایسه تطبیقی داده ها از دوره قاجار و پهلوی، تأثیر عمیق تغییرات ساخت اجتماعی و بحران های گسترده بر ظهور رهبری کاریزماتیک را نشان می دهد. این مطالعه به درک بهتر عواملی که به ظهور رهبران کاریزماتیک در شرایط بحرانی منجر می شود، کمک می کند.   نویسندگان: مجید فولادیان، حمیدرضا جلائی‌پور انتشار: مجله جامعه‌شناسی ایران،

کم­آبی و ویژگی­های اقلیمی، یکی از مهم‌ترین وجوه تمایزی است که نظریه­پرداران توسعه در توضیح ویژگی­ها و شرایط جوامع شرقی و ایران در تحولات اجتماعی جامعه به آن توجه کرده­اند. این نگرش منجر به ارائه نظریاتی ازجمله شیوه تولید آسیایی، استبداد شرقی و استبداد ایرانی شده است که هرکدام با توجه به برخی از ویژگی­های جامعه، سعی در ارائه توضیحی در مناسبات توسعه شرق و پیوند آن با آب داشته­اند که نتوانسته­اند با توجه به مشخصات جامعه ایرانی، پاسخ دقیقی برای آن تبیین کنند. این مطالعه با بهره­گیری از روش تحقیق کیفی و مطالعات تاریخی، با بررسی اسناد و هم‌چنین مشاهده و مصاحبه با کشاورزان، سیاست­گذاران و مردم ساکن حوضه زاینده‌رود، تصویر دقیق‌تری از پیوند آب و توسعه در جغرافیای این منطقه از ایران ارائه می‌دهد. نتایج به‌دست آمده در این تحقیق نشان می­دهد که مسئله کم­آبی در ایران سبب شکل­گیری نظامی شده است که برآمده از دو بازوی مشروعیت سیاسی و مقبولیت اجتماعی با فرآیند­های انتصاب و انتخاب است

تحرک اجتماعی اغلب واجد وجه مکانی-جغرافیایی است و تنزل در فضای اجتماعی معمولاً با تنزل جایگاه در فضای فیزیکی همراه است. تورم شدید و افت قدرت خرید در سال­های اخیر قاعدتاً موجب تحرک نزولی بخش ­های مهمی از اقشار میانی جامعه شده است. این نکته با در نظر گرفتن افزایش جدی بهای مسکن در چند سال گذشته اهمیتی ویژه می­ یابد. در این مقاله ابعاد مختلف تنزل در فضای اجتماعی-جغرافیایی و مشخصاً رانده شدن اقشار میانی به محلات ارزان­تر، پروژه ­های مسکن مهر یا شهرهای هم­جوار تهران با رویکردی بوردیویی واکاوی شده است. بدین ‌منظور اطلاعات حاصل از بیست مصاحبه با کسانی که تجربۀ رانده شدن از مناطق متعارف شهر را داشته ­اند با الهام از معروف ­ترین خانوادۀ کدگذاری نظریۀ مبنایی تحلیل و عوامل زمینه ­ای، علی، نقطۀ گسست و پی­آمدهای طرد از شهر و همچنین استراتژی­ های کنار آمدن با این پی­آمدها تشخیص داده شده­ اند. نکتۀ مهمی که از مصاحبه­ ها برمی ­آید آن است که افراد

در سه دهه اخیر، جنبش‌های اجتماعی متعددی در ایران ظهور کرده است. این مقاله بدنبال بررسی این ظهور و گسترش جنبش‌ها در جامعه ایران معاصر است. ما با چارچوب نظری ترکیبی، برگرفته از نظریه‌های جنبش‌های جدید اجتماعی و همطرازی فریم‌ها، و به روش اسنادی سه بعد مهم هر یک جنبش‌های اجتماعی را بررسی کرده‌ایم: تضاد اجتماعی، کنشگران، و مطالبات. این جنبش‌ها علاوه بر تضادهایشان، بر مبنای دامنه دربرگیرندگی در دو دسته جنبش‌های فراگیر و جنبش‌های محدود دسته‌بندی شده‌اند. جنبش‌های شهری، معلمان و کارگران به دلیل دامنه دربرگیرندگی محدود به خودشان در ردیف جنبش‌های محدود، و جنبش‌های اصلاحات، زنان، دانشجویی، و جنبش دی‌ماه 1396 به عنوان جنبش‌های فراگیر در نظر گرفته شده‌اند. یافته‌هانشان می‌دهد، تضادهای متعدد و متنوعی بستر ظهور جنبش‌های اجتماعی در سه دهه اخیر بوده‌اند. این تضادها شامل نحوه ارائه خدمات شهری، سیاست‌گذاری اقتصادی، رویه‌های اجتماعی، و شیوه حکمرانی می‌شود. کنشگران این رخدادها، چه در جنبش‌های محدود و چه در جنبش‌های دربرگیرنده، متکثر بوده و از جای جای جامعه

در این پژوهش، اجزای تشکیل دهنده «توییتر ایرانی» و الگوهای تأثیرپذیری کاربران ایرانی توییتر از نگرش های سیاسی اینفلوئنسرهای توییتر ایرانی را شناسایی و ارزیابی کرده ایم. بدین منظور اینفلوئنسرها و دنبال کننده ها (فالوئرها) براساس گرایش های سیاسی شان دسته بندی شده اند و الگوهای تأثیرپذیری دنبال کننده ها از اینفلوئنسرها به تفکیک گرایش های مختلف، شناسایی و ارزیابی شده است. در دسته بندی اینفلوئنسرها و دنبال کننده ها از تکنیک های داده کاوی و در تحلیل داده های شبکه ای، از تحلیل های نرم افزار گفی (Gephi) استفاده کرده ایم. نتایج این پژوهش نشان می دهد، با وجود آنکه هیچ کدام از گرایش های سیاسی در توییتر ایرانی، از لحاظ مقبولیت در میان کاربران و اینفلوئنسرها، برتری محسوسی به گرایش های رقیب ندارند، بخش قابل توجهی از کاربرانی که طرفدار هریک از گرایش های سیاسی موجودند، معمولاً تمایل کمی دارند که در معرض پیام های سیاسی متفاوت قرار بگیرند و بیشتر سعی می کنند مطالبی منطبق یا نزدیک

هرچند در فضای روشنفکری جامعه بسیاری از پدیده‌ها و مسائل با مفهوم طبقه تبیین و تحلیل می‌شوند، اما تلاش چندانی برای بررسی تجربی طبقات در ایران انجام نشده است. مقالة حاضر به بررسی ارزش‌های طبقاتی در جامعة ایران می‌پردازد و طبقه را با معیار «اشتغال» تعریف و برای شناسایی طبقة بالا از معیار دارایی در کنار اشتغال استفاده می‌کند. داده‌ها با مصاحبه گردآوری شده و تحلیل داده‌ها با تحلیل مضمون و محتوای کیفی انجام می‌شود. مشارکت‌کنندگان در پژوهش افرادی از طبقات پایین، متوسط و بالا در شهر تهران، شامل 68 نفر، هستند. یافته‌ها نشان می‌دهد که طبقات، ضمن برخورداری از برخی اشتراکات ارزشی، تفاوت‌هایی با هم دارند و در پاره‌ای موضوعات ارزش‌های متفاوتی در درون هر طبقه قابل شناسایی است. ارزش‌های طبقاتی در چهار مقوله ارائه شده‌اند شامل: ارزش‌های اجتماعی، ارزش‌های اقتصادی، ارزش‌های توسعه‌ای، و ارزش‌های مربوط به عدالت و نابرابری. مهم‌ترین ارزش‌های طبقاتی به قرار زیر است: در طبقة بالا پول‌محوری، نمایش، فردمحوری، و استحقاق؛ در طبقة متوسط توجه

در این مقاله، پیامدهای اقتصادی ظهور و گسترش بازارهای مرزی از منظر درک، تفسیر و تجربة مردم بررسی می شود. واقعیت آن است که بازارهای مرزی مناطق کردنشین ایران، بعد از تحولات عراق در یک دهة اخیر رونق و شکوفایی زیادی پیدا کرده اند. از این رو، مطالعة پیامدهای ظهور و گسترش این نوع بازارها، از دیدگاه جامعه شناختی حائز اهمیت بسیار است. با توجه به هدف مذکور، در بخش نظری مطالعة حاضر، از دیدگاه انتقادی نظریه پردازانی مانند بوردیو، زیمل، پولانی و سندل استفاده شده و در بخش روشی نیز متناسب با پارادایم انتقادی، اتنوگرافی انتقادی به کار رفته است. جامعة مورد مطالعه بازار مرزی بانه است. در این مطالعه، با استفاده از نمونه گیری نظری و روش های مصاحبه، گفت وگو، فوکوس گروه و تحلیل اسنادی، اطلاعات تحقیق جمع آوری شد. یافته ها نیز به روش کدگذاری باز و محوری تحلیل شدند و در دو سطح توصیفی و تحلیلی ارائه شدند. در سطح توصیفی، ارائه یافته ها در

از مفاهیم «سلطه کاریزماتیک» (مشتق از کاریزما) و «سلطه فرّه مندانه»(مشتق از فرّه) در جامعه شناسی به طور عام، و جامعه شناسی سیاسی به طور خاص، برداشت های گوناگون و بعضاً متناقضی صورت گرفته است. برخی از محققان و مترجمان در آثار تألیفی یا ترجمه ای خود بر حسب عادت ، این دو مفهوم را مترادف با یکدیگر به کار برده اند. این در حالی است که تفاوت های بنیادینی بین این دو مفهوم وجود دارد. در این مقاله سعی شده است با اتکا به اقسام سه گانه سلطه در آراء وبر، حدود و ثغور این دو مفهوم مشخص شود. برای نیل به این هدف، وجوه اساسی سه نوع سلطه وبری و همچنین سلطه فرّه مندانه _ که در این مقاله در عرض اقسام سه گانه سلطه وبری طرح شده است _ با یکدیگر مقایسه می شوند تا شباهت ها و تفاوت های موجود بین آنها مشخص گردد و در نتیجه جایگاه سلطه فرّه مندانه در منظومه فکری وبر روشن

تاکنون دورکیم به‌عنوان نظریه‌پرداز حوزه جامعه‌شناسی سیاسی در ایران شناخته‌نشده است و در غرب نیز این امر با تأخیر زیادی صورت گرفته است. یکی از دلایل این تأخیر این است که کتاب‌های سیاسی دورکیم ازجمله کتاب مهم «درس‌های جامعه‌شناسی» دیرتر از بقیه آثار او گردآوری و ترجمه‌ شده است. آرای سیاسی دورکیم به شکل ویژه مربوط به ماهیت و کارکرد دولت، نقش دولت در توسعه فردگرایی اخلاقی، و تنظیم رابطه دولت و جامعه در قالب دموکراسی است.  اهمیت این نظریات به‌خصوص در تعاریف ویژه‌ای است که او از دولت، اخلاق مدنی، و دموکراسی ارائه می‌دهد. همچنین جامعه‌شناسی سیاسی نودورکیمی که در دهه‌های اخیر در آثار جفری الکساندر نمود پیداکرده است، به‌عنوان یکی از ارکان شکل‌گیری چرخش فرهنگی در جامعه‌شناسی سیاسی شناخته می‌شود. در این مقاله ضمن بیان آرای دورکیم در مورد مباحث مذکور، به نسبت آرای دورکیم با مکاتب گوناگون جامعه‌شناسی سیاسی و برخی مباحث متأخر مرتبط با جامعه‌شناسی سیاسی دورکیم نیز پرداخته می‌شود. نویسندگان: حمیدرضا جلائی‌پور، نوح منوری انتشار:

مفهوم جهانی شدن در زمینه سیاست به مجموعه فرآیندهای پیچیده ای می گویند که به موجب آن دولت های ملی به نحو فزاینده ای به یکدیگر مرتبط و وابسته می شوند. در دوره جهانی شدن، که دوره فراتر رفتن از سرزمین های ملی است و انسان ها برحسب توانمندی های اطلاعاتی، از حاشیه خارج و به متن جهانی شدن وارد می شوند و تکثرگرایی زمینه بیشتری پیدا می کند؛ دولت ها از شکل سرزمینی و محدود به یک موقعیت ژئوپولیتیکی خاص و ثابت، خارج شده و الگوهای رفتاری آنها نیز (به ویژه اقتصادی) فقط تابع موقعیت جغرافیایی سرزمینی مشخص نیست. جهانی شدن با نظم دهی مجدد به زمان و مکان، سرزمینی بودن روابط بین الملل سنتی را تغییر می دهد و دیگر به گره خوردن ساختارهای اقتدار با بازیگران سرزمینی نیازی نیست. دولت ملی ابزار مؤثری برای حاکمیت بر قلمرو خاص است و جهانی شدن فرآیندی متکی به قلمرو فراملی است که حاکمیت سرزمینی را با چالش مواجه می کند.

در این مقاله جامعه کنونی ایران از منظر دو «گونه» جنبش و به روش کیفی توصیف و تفسیر می شود. طبق این مطالعه ایران دارای پتانسیل جنبشی باقابل توجهی است. این جامعه میزبان دو جنبش «کلان» (جنبش «مردمی-مذهبی-ضدآمریکایی» و جنبش «دموکراسی خواهی») است. جنبش اول غیر از امکانات جامعه از امکانات دولت نیز برخوردار است اما جنبش دموکراسی خواهی با ده جنبش مبتنی بر پیشروی آرام در رابطه متقابل قرار دارد. این جستار نشان می دهد اولاً، یکی از راه های موثر تخلیه جنبش های اجتماعی تقویت سازوکار مردم سالاری است. ثانیاً، ممکن است بتوان تظاهرات جنبش دموکراسی خواهی را در خیابان ها کنترل کرد ولی آن را نمی توان در درون جامعه محو نمود. زیرا این جنبش به جنبش های دهگانه ای مرتبط است که در بطن زندگی روزانه مردم در جامعه به حیات خود ادامه می دهد و به راحتی محو شدنی نیست. نویسنده: حمیدرضا جلائی‌پور انتشار: پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره چهارم، پاییز 1391، صص 87_35

هدف اصلی این مقاله، معرفی دستگاه مفهومی حکومت‌مندی در تحلیل سیاست‌گذاری اجتماعی است. محور این دستگاه مفهومی، مطالعۀ نحوۀ تحقق قدرت (به‌معنای فوکویی) ازطریق سیاست‌گذاری اجتماعی است. یعنی: عقلانیت‌های سیاسی (گفتمان‌های) حاکم بر سیاست‌گذاری اجتماعی کدام‌ است؟ سیاست‌گذاری اجتماعی ازطریق چه تکنولوژی‌هایی فِعلیت می‌یابد؟ سیاست‌گذاری اجتماعی چه نوع سوژه‌ها و هویت‌هایی را در شهروندان برساخت می‌دهد؟ در مقالۀ حاضر، با روش نظری‌تحلیلی، سعی شده است جایگاه و کاربردپذیری رویکرد حکومت‌مندی در تحلیل سیاست‌گذاری اجتماعی معرفی و دربارۀ آن بحث شود. از دو منظر معرفتی و روشی، رویکرد حکومت‌مندی را می‌توان برای تحلیل سیاست‌گذاری اجتماعی به‌کار برد: ۱. در حوزۀ معرفتی، با کمک رویکرد حکومت‌مندی، می‌توان سیاست‌گذاری اجتماعی را براساس سه بُعد عقلانیت و تکنولوژی و سوژۀ حکومت بررسی و تحلیل کرد؛ ۲. در حوزۀ روشی‌، تحلیل سیاست‌گذاری اجتماعی با لنز حکومت‌مندی، گرچه با هر دو روش‌شناسی تحلیل گفتمان و تبارشناسی امکان‌پذیر است، منتهی روش اخیر نسبت‌به روش اول مرجح دانسته می‌شود. رویکرد حکومت‌مندی از دهۀ ۱۹۹۰، قابلیت بسیاری برای تحلیل

بسیاری قرن بیستم را قرن انقلاب‌ها می دانند. از این رو تلاشهای نظری و تجربی گسترده ای در باب شناخت چرایی پیدایی انقلابها صورت گرفته است. اما با وجود اهمیت فراوان پیامدهای ناشی از انقلابها، ادبیات مربوط به بحث پیامدهای انقلاب کم و در مراحل ابتدایی است و نیاز به کوششهای نظری و تجربی گسترده ای دارد. مقاله حاضر در پی تلاشی نظری برای صورت بندی پیامدهای انقلاب از دیدگاه پوپر است. به نظر برخی اندیشمندان پوپر یکی از متفکران تاثیرگذار قرن بیستم بوده است. نظریه او در باب مهندسی اجتماعی گام به گام یا همان اصلاحات در تقابل با مهندسی اجتماعی تمامیت گرا و انقلابی طرح شده است. اما در آثارش نظریات او درباب پیامدهای انقلاب به وضوح مشخص نشده است. در این جستار کوشش می شود ابتدا نظریات گوناگون در باب پیامدهای سیاسی طرح شود و سپس نظریه پوپر صورت بندی گردد. پوپر از جمله فیلسوفانی بود که با هر گونه دگرگونی بنیادی و سریع اجتماعی مخالفت می

چکیده : این مقاله تلاشی است برای تبیین نسبت جهانی شدن و رابطه هویت قومی و هویت ملی، و به این سوال پاسخ دهد که آیا ارزشهای بنیادین جهانی شدن سبب برجستگی هویت قومی در برابر هویت ملی در میان عرب زبانان ایرانی می شود و به عبارتی ارزشهای جهانی شدن چه تاثیری بر خاص گرایی در میان عرب زبانان ایرانی دارد. در این طرح از روش پیمایش استفاده شده ، و علاوه بر دادههای کمی از دادههای کیفی از طریق انجام مصاحبه نیز استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق را کلیه « عرب زبانان شهر اهواز » تشکیل می دهند و کلیه افراد ۱۸ سال تا ۶۵ سال عرب زبان اهوازی مورد پرسش قرار گرفتند. برای برآورد حجم نمونه با در اختیار داشتن جامعه آماری ، از فرمول کوکران استفاده شده و حجم نمونه آماری ۵۶۰ نفر برآورد گردید. برای سنجش پایانی و اعتبار داده ها و اطلاعات جمع آوری شده از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و برای

گفته می شود در محافل آکادمیک ، پدیده جهان جهانی شده مؤلفه های اصلی جامعه مدرن، مانند دموکراسی، را در معرض باز اندیشی های جدی قرار داده است. این مقاله به یکی از این کوششها توجه دارد. ابتدا چالش نظری آنتونی گیدنز، نظریه پرداز این جهان (رها شده) با نظریه های دموکراسی لیبرال فوکویاما و «دموکراسی مشورتی» دیوید میلر طرح می شود. از چشم نظریه «دموکراسی گفت و گویی»به تبیین یکی از علل رشد فزاینده سپس دموکر اسی خواهی در جهان کنونی از جمله (ایران)، اشاره میگردد. در انتها نویسنده با ذکر پنج دلیل توجه به مضمون نظریه «دموکراسی گفت و گویی »را برای جامعه ایران راهگشا میداند.