ملکیان و رکود روانشناسی در حوزه عمومی
طرح بحث
جامعه ما تضاد ارزشی و اخلاقی میان گروه های مختلف روبرو است و بخش های قدرتمند حکومت هم با گرایش تمامیت گرایی این تضاد ها رو تشدید می کنند. همچنین جامعه ایران با معضل بیماری های روحی ـ روانی روبرواست و بیش از ده میلیون نفر از مردم از داروهای اعصاب و روان استفاده می کنند. در چنین جامعه ای متفکرانی مثل مصطفی ملکیان که در یک سطح نظری معضلات اخلاقی و روحی روانی جامعه را برای مخاطبان تحصیل کرده مورد آسیب شناسی قرار می دهد، یک سرمایه فکری مفید هستند. از طرف دیگر در جامعه ما حداقل چند نفر اقتصاد دان ، جامعه شناس، معرفت و اخلاق شناس یک مقدار در حوزه عمومی حرف می زنند و به آسیب شناسی امور می پردازند ولی در ایران تعداد کمی از روانشناسان و روانپزشکان تاثیر گذار در حوزه عمومی حضور دارند. در چنین شرایط رکودی یکی از روانپزشکان متعهد و محترم کشورمان چنین اظهار نظری را درباره ملکیان بر روی صفحه تلگرام گذاشته بود:« [حرف های ملکیان] کپی دست چندمی از «رولومی» و بنیان گزاران روان درمانی اگزیستنس هست اما بسیار نا پخته و پر از نقص». هدف این نوشته نقد این نظر روانپزشک عزیز است.
متن بحث
۱)اين قضاوت روانپزشک عزیز ما نيازمند ارائه توضيحات و شواهد قانع كننده تری است. این روانپزشک روي “بحث يا سخنراني خاص و مشخصي ” از ملكيان چنين نظر منفيي نداده است، بلكه بي دريغ و به طور كلي “كل حرف هاي”او را مورد قضاوت قرار داده است. بنابراين ( كه البته از لحاظ روش شناسي توصيه نمي شود) من هم مجبورم يك مقدار كلي بحث این روانپزشک را نقد كنم.
۲) فرض كنيم طبق ارزيابي این روانپزشک حرف هاي روانشناسانه و اخلاقي ملكيان مبتني بر كپي برداري از حرف هاي روانشناسان اگزيستانسياليست ها باشد.الان همين حرف هاي به اصطلاح كپي برداري شده ملكيان ( که البته به نظر من کپی برداری نیست) در فضاي واقعي و آن لاين مورد توجه كثيري از تحصيل كردگان داخل و خارج كشور است(@mostafamalekian).
۳) تا زماني كه يك محقق ايراني ( چه روانپزشک یا غیر روانپزشک) نيايد همين حرف هاي نظري و اخلاقي ملكيان را البته از نوع غير كپي برداري شده اش بزند و مخاطبان تحصيل كرده ايراني را تحت تاثير قرار دهد، به نظر ميرسد ادعاي این روانپزشک درباره نظرات ملكيان موثق نيست. و طرح آنرا از سوي وی نبايد جدي تلقي كرد.
٣) در شرايط كنوني در حوزه عمومي مصطفی ملکیان از زمره معدود متفكراني كه با استفاده از آراي روانشناسان حرف های نیکو و مستدلی به مخاطب ارائه مي دهد در حالی که این روانپزشک بايك ادعاي بلا دليل نظرات او را كپي برداري ضعيف معرفي كرده است. شا ببینید در اين كشور ده ميليون افسرده داريم تا حالا چندتا روانشناس در حوزه عمومي توانسته اند در مورد اين معضل عمومي دست به روشنگري تاثير گذار بزنند!
۴) در ضمن کدام اندیشمند ایرانی است که تحت تاثیر اندیشمندان غیرایرانی نباشد؟ این عیب نیست. حسن است، به شرطی که با ارجاع باشد، که در کارهای مصطفی ملکیان ارجاع هست. اتفاقا نشر اندیشه‌های متفکران جهان به زبان فارسی و قابل فهم خودش کار سخت و البته مهم و سودمندی است.
۵) اجمالا حدس می زنم ( مگر روانپزشک ما شواهد قانع کننده ارائه بدهد) اندیشمندان و فلاسفه و روانشناسانی که ملکیان تحت تاثیر آن‌ها است قابل فروکاهش به «رولو می» نیستند. ملکیان در عین استفاده از آراء اندیشمندان غیرایرانی، خودش هم در چند زمینه آراء جدیدی طرح کرده و سبک ویژه‌ی خودش را پرورده و در پروژه «عقلانیت و معنویت» هم عرضه کرده که می‌توانیم با آن‌ها مخالف باشیم ولی نمی‌توانیم آن‌ها را صرفا کپی‌برداری بدانیم.
۶) ظریف اینکه من در شرایطی این حرف ها را درباره ملکیان می زنم که اولا خودم به عنوان یک مشتری و شاگرد مدرسه نواندیشی دینی بیشتر تحت تاثیر پروژه فکری«دین یا معنویت قدسی در چارچوب اخلاق» ابوالقاسم فنایی (نه پروژه عقلانیت و معنویت ملکیان) هستم. ثانیا با روانشناسی گرایی او در برابر جامعه شناسی گرایی مخالفم که در آینده در یادداشتی جداگانه به آن می پردازم.
۷) باید اعتراف کرد که هم اکنون اگر از میان هشتاد هزار عضو هئیت علمی در ایران هشت نفر مثل ملکیان در روشنگری در حوزه عمومی فعال داشتیم، به مراتب وضع بهتری داشتیم.
۸)یکی از ویژگی های برجسته استاد ملکیان این است که زحمت زیادی برای فهم مسائل پیچیده انسان جدید می کشد و آن را صادقانه و قابل فهم، و مستدل و بدون چشمداشت مادی و منزلتی ( خصوصا بدون شیره پیره و ناز و افاده) در اختیار مخاطب و حوزه عمومی قرار می دهد و گوشش هم در برابر انتقادات باز است.
۹) در ضمن به یاد داشته باشیم اهمیت ملکیان بیشتر در دین‌شناسی و تاکید بر عقلانیت و اخلاق در عرصه‌ی عمومی است. در زمینه‌ی روانشناسی هم ادعای کار آکادمیک ندارد و اتفاقا موارد مورد اشاره او بیشتر از جنس حکمت است. و این خوب است فرهیختگانی از نوع ملکیان این آموزه‌ها را عمومی می کنند و اصلن جایگزین روانشناسی که آکادمیک یا روان‌درمان‌گری تخصصی است، نیست.
جمع بندی
تا روانپزشک عزیز ما شواهد و دلايل قابل دفاع بياورد، اجازه بدهيد ارزيابي ایشان را درباره محتواي بيانات استاد ملكيان جدي نگيريم.
