شرایط شکل گیری یا افول رهبری کاریزمایی ؛

مطالعه موردی دوره خاتمی ۱۳۸۴-۱۳۷۶

چکیده : تحقیق حاضر شرایط شکل گیری یا افول رهبری کاریزمایی و شرایط اجتماعی متناظر با آن را مورد توجه قرار میدهد .بدین منظور دو مفهوم «ویژگی های رهبر» و «بحران» ، نقطه آغاز تحقیق را تشکیل می دهد. این دو مفهوم در یک رابطه متقابل مورد بررسی قرار می گیرند. در توضیح شکل گیری کاریزما ، از یک سو ، چهره ای بالقوه کاریزمایی با ویژگی های شخصیتی و گفتمان جدید و پاسخی برای بحران ، وارد صحنه می شود و به تدریج ویژگی های فکری و منش رهبر از راه های گوناگون به پیروان ریزش می کند. از سوی دیگر ، بحران به عنوان بستر تمهید کننده در میان علاقه مندان شور و احساس برمی انگیزد و اثرگذار میشود. ابتدا احساس نیاز به اندیشه ها و راه حل های نوآورانه ، نیاز به رهبری جدید و متفاوت از رهبران موجود را ایجاد می کند؛ سپس شور و عواطف ناشی از مواجهه با بحران ،
علاقه مندان را آماده می کند تا تحت تأثیر فرایندهای گروش کاریز مایی به رهبر اعتماد کنند و به او پاسخی از سر علاقه بدهند . این گروش ، اگر با موفقیت های کاریزما تقویت شود ، احتمالاً اعتماد پیروان به رهبر، بیشتر شده و
نیرو و موقعیت کاریزمایی تداوم می یابد؛ اما اگر کاریزما به موفقیتی دست نیابد ، از مشارکت اعتماد آمیز پیروان برای تغییر کاسته میشود و جامعه برای مدتی از وضعیت کاریزمایی خارج می شود. برابر با دیدگاه فوق یک نمونه تجربی – شخصیت و دوره خاتمی _ را در جامعه ایران مورد بررسی قرار داده ایم . در این مطالعه پتانسیل و ویژگیهای کاریزمایی خاتمی مشخص شده ، سپس به تحلیل شرایط اجتماعی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دوره وی پرداخته شده و بدین سان از یک موقعیت کاریزمایی (که از آن به عنوان جنبش اصلاحات نیز نام برده شده است) سخن به میان آمده است. در جریان این موقعیت کاریزمایی ، انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری (۱۳۷۶) به عنوان تسهیل کننده (کاتالیزور) عمل کرده است. بدین معنا که برای جامعه فرصتی فراهم شده تا افکار و شعارهای خاتمی نه تنها به عنوان شعارهای یک شخص بلکه به منزله مطالبات عده زیادی از افراد که برای رفع مشکلات و بحرانها جامعۀ خود به حرکت درآمده اند. مورد توجه قرار گیرد برای بررسی کاریزما و میزان نفوذ خاتمی در میان مردم از نظرسنجی های پیمایشی در این دوره استفاده شده است. با تحلیل ثانوی داده های موجود در این نظرسنجی ها نشان داده شد که در سال های ۸۰ و ۸۱ خاتمی از نگاه مردم واجد ویژگی های کاریزمایی بوده اما به تدریج به دلیل ضعف در تحقق شعارها و برنامه ها در عمل( یا وجود چنین احساسی در میان مردم ) کاریزمای وی تا سال ۸۴ نزول کرد؛ اگرچه پس از سال ۸۴ و در جریان تجربه هایی که جامعه ایران ،داشته احتمال ظهور مجدد کاریزما را نمی توان منتفی دانست.

نویسندگان : حمیدرضا جلائی پور ، محید فولادیان
انتشار : پژوهشنامه علوم سیاسی ، سال سوم ، شماره چهارم ، پاییز ۱۳۸۷، صص ۳۸-۷