جامعه ایران جنبشی است و نه انقلابی
مصاحبه با یورونیوز فارسی 2023/7/13
به نظر جنابعالی، جنبش مهسا عمدتا متشکل از کدام طبقات و اقشار بود و از این حیث چه تفاوت یا شباهتی با جنبش سبز و اعتراضات آبان 1398 داشت؟
عمده مشارکت کنندگان در اعتراضات مهسا جوانان دختر و پسر (۱۵ تا ۲۵ سال) از طبقه متوسط در بیش از صد شهر ایران بودند. معترضین جنبش سبز از همه نسل‌های طبقه متوسط بودند و عمدتا در تهران بودند و فقط جوانان نبودند. در تهران سه میلیون نفر اعتراض کردند و گفتند رای من کو؟ ولی اعتراضات مهسا از حیث جغرافیایی گستره بود و در صد روز تداوم داشت ولی تعداد هر اعتراض ده‌ها نفره و صدها نفره بود. حتی تعداد معترضین به ده‌ها هزار نفره هم نرسید.
چرا جنبش مهسا نتوانست انبوهی از شهروندان ناراضی را به خیابان‌ها بیاورد؟
دلایل گوناگونی دارد. یکی این‌که مطالبات این جنبش را تلویزیون‌های ماهواره‌ای بالا بردند. در ابتدای اعتراضات مهسا ما شاهد یک جنبش مدنی و اعتراضی «مخالف تحمیل حجاب اجباری» بودیم بعد رسانه‌های خارج از کشور سوار این موج اعتراضی شدند و مطالبه جنبش را در «تغییر رژیم» دنبال کردند. این مطالبه بزرگ هزینه‌ها را بالا برد و جمعیت‌های انبوه هم همراهی نکردند. دوم مردم ناراضی کشور به اپوزیسیون برانداز متشکل از سازمان‌های تروریستی (مثل سازمان مخوف رجوی و یا کومله) و سلطنت‌طلبان اعتباری قائل نبودند و از آن‌ها منزجرند. سوم حکومت هم اعتراضات را کنترل می‌کرد. لذا در اعتراضات مهسا عمدتا جوانان و نوجوانان که سبکبال بودند و تجربه روبروشدن با حکومت را نداشتند، بیشتر درگیر بودند و عامه مردم درگیر نشدند.
در قیاس با آبان 1398، مردم در جنبش مهسا با خشونت بیشتری با نیروهای سرکوب درگیر شدند. دلایل رشد خشونت در اعتراضات مردمی را چه می‌دانید؟
در اعتراضات ۹۸ هم از هر دو طرف خشونت بروز کرد و جانباختگان مردم و پلیس زیاد بود. روشنه وقتی مطالبه به سرنگونی رژیم تبدیل می‌شه صحنه اعتراضات خشونت آمیز می‌شه.
دربارۀ “سازماندهی”، “ایدئولوژی” و “رهبری” در جنبش مهسا چه نظری دارید؟
از حیث سازماندهی، ایدیولوژی و رهبری اعتراضات مهسا شبیه اعتراضات بهار عربی بود. سازماندهی عمومی و شفاف نداشت و سازماندهی‌ها افقی، پراکنده و شبکه‌ای و خودجوش بود. این اعتراض مهسا ایدئولوژی هژمونیک نداشت گویی یک تقاضا برای بازپس‌گیری زندگی داشت. و در ادامه در این خیزش اعتراضی گفتارهای گوناگونی بروز کرد. این اعتراض رهبری شناخته شده و ارگانیک با بدنه معترض نداشت به اصطلاح این اعتراض بی‌سر بود. به همین دلیل عده‌ای از تحلیل‌گران از این اعتراض بعنوان «ناجنبش» یاد می‌کنند. ولی من معتقدم این اعتراض مهسا در ایران در درجه اول یک جنبش مدنی بود و الان هم مبتنی بر پیشروی آرام در سطح مخالفت با حجاب اجباری ادامه دارد.
از انتخابات ریاست جمهوری 1396 تا به حال، دست کم پنج اعتراض قابل توجه در ایران بوقوع پیوسته (دی 96، آبان 98، خوزستان 1400، خوزستان 1401، جنبش مهسا 1401). آیا ایران در حال حرکت به سمت یک انقلاب است؟
در پاسخ به سوال شما دو پاسخ وجود دارد. پاسخ اول این‌که با خیزش مهسا ایران وارد وضعیت انقلابی نشد. و جامعه ایران در شرایط «وضعیت انقلابی» نیست. زیرا: نه دولت ایران پوشالی است و از نیروی مردمی حامی برخوردار هست؛ نه ایدئولوژی انقلابی در ایران ایدئولوژی هژمون و مسلط هست؛ نه جامعه دو قطبی است بلکه جامعه چند پارچه است.پاسخ دوم این که خیزش اعتراضی مهسا یک اپیزود (یا صفحه) از کتاب «انقلاب نوین ایران» است. لذا قائلین به این پاسخ منتظر وقوع صفحات دیگر اعتراض و انقلاب هستند. من با پاسخ اول همراهم. جامعه ایران جامعه جنبشی است ولی انقلابی نیست.
دلایل کمرنگ‌شدن شعارهای پهلوی‌طلبانه در جنبش مهسا چه (در قیاس با دی 96 و آبان 98) بود و در کل، طرفداران خاندان پهلوی را در ایران امروز، تا چه حد مستعد کنش انقلابی می‌دانید؟
در این اعتراضات خانواده پهلوی و پسر شاه چهار خطای عمده داشت. اولا خشونت‌ناپرهیزی در اعتراضات را محکوم نکرد و با سازمان‌های تروریستی و فراخوان‌های آن‌ها همراه شد و او فرد غیرمسولی در برابر جان مردم بیگناه بود. ثانیا در حالی‌که جوانان معترض در تهران جانشان در خطر بود پسر شاه با دشمن ایران در اسرائیل (یعنی با نتانیاهو) ملاقات کرد. ثالثا سفر بعدی او به جمهوری آذربایجان که هم‌پیمان اسرائیل هست، هست. رابعا در همین مدت او با شخصیت‌های راست افراطی و ضد ایران در کشورهای غربی ملاقات کرد و از تحریم‌ها علیه ایران دفاع کرد. لذا خانواده پهلوی یک جریان ضد ملی است.
به نظر جنابعالی، جنبش مهسا عمدتا متشکل از کدام طبقات و اقشار بود و از این حیث چه تفاوت یا شباهتی با جنبش سبز و اعتراضات آبان 1398 داشت؟
عمده مشارکت کنندگان در اعتراضات مهسا جوانان دختر و پسر (۱۵ تا ۲۵ سال) از طبقه متوسط در بیش از صد شهر ایران بودند. معترضین جنبش سبز از همه نسل‌های طبقه متوسط بودند و عمدتا در تهران بودند و فقط جوانان نبودند. در تهران سه میلیون نفر اعتراض کردند و گفتند رای من کو؟ ولی اعتراضات مهسا از حیث جغرافیایی گستره بود و در صد روز تداوم داشت ولی تعداد هر اعتراض ده‌ها نفره و صدها نفره بود. حتی تعداد معترضین به ده‌ها هزار نفره هم نرسید.
