ایران در سال ۱۴۰۲ مستعد ظهور وضعیت‌هایی است که انتظار آن‌را نداریم
گفت و گو با صبح ما
🔺آقای دکتر، سال سخت و تلخ و دلهره اور ۱۴۰۱ پایان یافت؛ اکنون سوال اینجاست چه کنیم که روزهای سخت ۱۴۰۱ در سال ۱۴۰۲ تکرار نشود؟
🔸کاش اراده‌گرایانه می‌شد به این سوال پاسخ داد. بدین سان که حکومتیان و شهروندان در جامعه مدنی اراده می‌کردند تا کارهای خوب انجام دهند تا اوضاع خوب شود مثلا تورم درمان شود و تولید ارتقا یابد یا جامعه از وضعیت اعتراضی خارج شود.
🔸متاسفانه جامعه ایران دچار وضعیتی شده که در مدیریت جریان امور کشور نقش «اراده‌ها» و حتی نقش «نهادهای اصلی» نقش تعیین کننده و تمام کننده ندارند. همه شاهد بودیم در سال گذشته «حکومت» شش ماه ناخواسته در معرض بزرگترین خیزش اعتراضی بعد از انقلاب قرار گرفت، پانصد جانباخته و بیست‌هزار دستگیری داشت. و در مقابل در جامعه، جوانان معترض هم نتوانستند انقلاب کنند و تغییرات ساختاری را به حکومت تحمیل کنند. این جوانان بیش از صد روز از جمعیت خاکستری دعوت به پیوستن به اعتراضات کردند ولی نپیوستند. متاسفانه ایران آینده هم در ۱۴۰۲ مستعد ظهور وضعیت‌هایی است که انتظار آن‌را نداریم.
🔺چه عواملی باعث حوادث و اتفاقات سال ۱۴۰۱ شد؟
🔸عوامل زیادی هست و همه به آن‌ها اشاره کردهاند. ما در ایران مشکل شناخت وضعیت نداریم بلکه مشکل عمل از سوی حکومت داریم. به نظر من مهمترین عامل ایجادکننده چنین وضعیتی «حکومت متوهم با سیاست‌های غلط داخلی و خارجی» در یک دوره طولانی است. چهل و پنج سال پیش بنیان‌گذار ج.ا «حکومت اسلامی» تشکیل نداد چون نمیشد تشکیل داد. مگر می‌شود بر جامعه متکثر ایران یک «امارت اسلامی» غیرانتخاباتی تحمیل کرد. ولی دو دهه هست که حاکمان ایران ج.ا را از جمهوریت (با نظارت استصوابی) دور کردند و حکومتی یک‌دست، با کسری مشروعیت و ناکارامد درست کردند که حتی بیست در صد جامعه را هم نمایندگی نمی‌کند. بوروکراسی ایران را به تدریج از شایستگان خالی کردند. ایران را از حرکت در مسیر توسعه پایدار، همه جانبه، عادلانه و مشارکتی محروم کردند.
🔺مهم ترین نقاط ضعف و قوت در سال ۱۴۰۱ چه بود؟
🔸مهمترین نقطه قوت جامعه ایران در شرایط کنونی این است که جمعیت خاکستری (بین پنجاه تا هفتاد در صد) از حکومت ناراضی‌اند اما تاکنون دنبال انجام «انقلابی دیگر» نبودند. البته این وضعیت تضمین شده و فیکس نیست.
🔸دو نقطه ضعف مهم هم داریم. نقطه ضعف اول این‌که حاکمان فعلی کشور می‌دانند اوضاع خراب است، اما چون کارهایی که کردهاند را جزو «هویت و هستی خود» می‌دانند (مثل حجاب اجباری و آمریکاستیزی) لذا قادر نیستند در مسیر تغییرات و اصلاحات حرکت کنند. تا دقیقه نود حتی تا وقت اضافی در برابر تغییرات مقاومت می‌کنند. در حالی‌که راه نجات کشور حرکت از «حکومت هدایتی» و انتصابی فعلی به طرف «حکومت رضایتی» و انتخابی است. البته اگر دیر نشده باشد.
🔸نقطه ضعف دوم این‌که نیروهای جامعه مدنی قادر نیستند که معترضین را از «رویکرد انقلابی» دور کنند. رویکرد انقلابی یعنی این‌که پیش شرط هر تغییری ابتدا تغییر رژیم است. به بیان دیگر دو دهه در ایران رویکرد تغییر، تغییرات خشونت‌پرهیز، تدریجی، جنبشی و صنفی و سمنی بود، و حکومت قدر ندانست، اما هم اکنون نیروهای جامعه مدنی جرئت ندارند که در فضای فجازی از تغییرات تدریجی و اصلاحی دفاع کنند. همه دیدیم که شش ماه ایران در اعتراض بود، جمعیت خاکستری و جامعه مدنی به انقلاب نپیوست ولی ایستاد و تماشا کرد. چنین عارضه‌ای (یعنی دوری از تغییرات تدریجی) در ایران پس از انتخابات ۱۴۰۰ در ایران اوج گرفت. وقتی حاکمان «متوهمانه» دست به مهندسی انتخابات زدند و حکومت را بی‌پناه کردند و دولت یک دست هم دستشان را نگرفت و ایران را با بزرگترین اعتراض روبرو کردند. اما حکومت همچنان آن را «اغتشاش» می‌داند!
🔺پیش بینی از سال جدید چیست؟
🔸هر چه حکومت دست به تغییرات بزند ممکن است اوضاع بدتر نشود. اگر تغییرات در سیاست خارجی ادامه پیدا کند و در ادامه گشایش با کشورهای عربی نوعی برجام با کشورهای غربی سروسامان یابد، سایه شر تحریم‌ها از اقتصاد ایران کم شود و وضعیت اقتصادی بهبود پیدا کند ممکن است «جامعه ناراضی» ایران دوباره «جامعه اعتراضی» نشود. اما اگر تندروها در مسیر تغییر سیاست‌ها باز اخلال ایجاد کنند ممکن است اعتراضات بعدی ایران با جرقه وضعیت بد اقتصادی دوباره شعله‌ور شود. ضمن این‌که از توطئه اسرائیلی‌ها (و فرافکنی نتانیاهو که با بحران داخلی روبرو است) در ایجاد ناامنی هم نباید غافل بود.
